Nimrod - Mainzer Beobachter (2024)

Waarom, zo kreeg ik als vraag voorgelegd, zijn er in het Midden-Oosten zoveel plaatsen die Nimrod heten?

Dat weet ik toevallig.

Eerst maar even wat achtergrond. Genesis bevat een opsomming van alle volken die de auteur van dat deel van de Bijbel kende, gepresenteerd als afstammelingen van Noach. Hierin zit ook het volgende stukje:

Kus was de vader van Nimrod, die de eerste machthebber op aarde was. Hij was een geweldig jager, door niemand overtroffen. Vandaar de uitdrukking: een voortreffelijk jager, een tweede Nimrod. Eerst heerste hij over Babel, Uruk, Akkad en Kalne in het land Sinear. Vanuit Sinear trok hij later naar Assyrië, waar hij Nineveh, Rechobot-Ir en Kalach bouwde, en ook de grote stad Resen, tussen Nineve en Kalach. (Genesis 10.8-12; NBV21)

Nimrod de Mesopotamiër

We hebben dus te maken met een machthebber over Mesopotamië: eerst Babylonië, dat hier Sinear heet, en daarna de steden Nineveh en Kalach. Dat zijn allebei Assyrische hoofdsteden. Wie er behoefte aan heeft deze legendarische figuur gelijk te stellen aan een personage uit de Mesopotamische beschaving, kan denken aan de god Ninurta: krijger, jager en grondlegger van de menselijke beschaving. Het type “grote held” is echter vrij algemeen en er kunnen meer modellen zijn, inclusief historische vorsten als de Sumeriër Lugal-Banda, de Akkadische vorsten Sargon en Naram-Sin of de Assyriër Tukulti-Ninurta I. De Assyrische beeldhouwkunst kent reliëfs van beschermgeesten als die in Khorsabad (foto hierboven). Ook zulke sculptuur kan de achtergrond zijn geweest van de Nimrod-figuur.

Hij kan ook een symbool zijn geweest van de Mesopotamische beschaving in het algemeen. De zojuist geciteerde lijst van steden valt te lezen als samenvatting van de Mesopotamische geschiedenis. Het is veelzeggend dat de joodse profeet Micha de naam “Nimrod” metonymisch gebruikt voor “Mesopotamië” (Micha 5.5).

Uiteraard sluiten bovenstaande theorieën elkaar niet uit.

Legende

Omdat Nimrod een lekker vaag personage was zonder duidelijke geschiedenis, was hij bij uitstek bruikbaar in volksverhalen (vgl. Kreon in Griekse tragedies). In zijn boek Over de reuzen (15.65) identificeerde Filon van Alexandrië hem rond 40 na Chr. als de bouwer van de toren van Babel (de Etemenanki). Een halve eeuw later typeerde Flavius Josephus in zijn Joodse Oudheden “Nebrod” als een tiran (1.113-114).

Ongeveer tegelijkertijd beschreef de auteur die bekendstaat als Pseudo-Filon een conflict tussen Nimrod en Abraham (Bijbelse Oudheden 6). De strekking van deze legende is dat terwijl Nimrod de toren van Babel aan het bouwen was, enkele vrome mensen weigerden daaraan mee te werken, waaronder Abraham. De koning wilde de rebel toen werpen in een vurige oven, maar Abraham werd op wonderbaarlijke wijze gered. Deze joodse legende was al snel razendpopulair.

Historisch revisionisme

Er was ook een positieve traditie over Nimrod, te vinden in de Pseudo-Jonathan-Targum. De samensteller legt de woorden “een geweldig jager” uit als “machtig strijder voor God”. In deze traditie – feitelijk een vorm van literair-historisch revisionisme – wordt Nimrod voorgesteld als een dergenen die Babylon verliet omdat hij weigerde mee te werken aan de bouw van de toren van Babel.

Overigens kent de auteur van de Pseudo-Jonathan-Targum ook de negatieve traditie, die nu eenmaal algemeen bekend was. Hij weet bovendien dat Abrahams broer Harran stierf in de vurige oven.

Harran en Edessa

De naam van broer Harran bracht de traditie naar de stad Harran of, iets preciezer, naar het nabijgelegen Edessa. (Deze stad heette ook Urhai, wat leek op Ur, de geboorteplaats van Abraham.) In Edessa/Harran werd de joodse legende onderdeel van de christelijke en islamitische traditie, vermengd met een oudere, heidense cultus van heilige vissen. In het Edesseense verhaal wilde Nimrod Abraham gooien in de vurige oven, maar veranderde het vuur in water en veranderden de stukken hout in vissen.

We hebben hier te maken met een oude vissencultus, zoals ook Xenofon vermeldt (Anabasis 1.4.9). Dat de verering van vissen zich niet tot Anatolië beperkte, maar ook in Edessa populair was, bewijst het reisverslag van de christelijke pelgrim Egeria, die de vijver in Edessa vermeldt (De heilige plaatsen 18).

Ruïnes

Omdat de legende van Abraham en Nimrod in heel het antieke Nabije Oosten bekend was, zijn allerlei ruïnes naar Nimrod vernoemd. Het is niet heel anders dan bij ons, waar mensen in de Middeleeuwen en Vroege Nieuwe Tijd de grote bouwwerken van weleer toeschreven aan de Hunnen (zoals de Hunnenschans). In Engeland vernoemden ze alles naar koning Arthur. En in het Nabije Oosten dus naar Nimrod. Borsippa werd dus Birs Nimrod. De Assyrische hoofdstad Kalhu (het bijbelse Kalach van hierboven), de citadel van Edessa, een burcht bij Panias, en natuurlijk het grafmonument van Antiochos I Theos van Kommagene: allemaal vernoemd naar Nimrod.

Gerelateerd